Savremena medicina primenjuje biomedicinske nauke, biomedicinska istraživanja, kao i genetičku i medicinsku tehnologiju do diagnozira, tretira, i spreči povrede i bolesti, tipično farmaceutskim ili hirurškim putem, ali i putem niza raznovrsnih terapija kao što su psihoterapija, ortopedska sredstva, prostetika, biološki medicinski proizvodi, i jonizaciona radijacija, između ostalog.[5]
Medicina je postojala hiljadama godina, i tokom najvećeg dela tog perioda ona je smatrana umetnošću (oblašću veštine i znanja) koja je frekventno bila povezana sa religioznim i filozofskim gledištima lokalne kulture. Na primer, vrač bi primenjivao lekovite biljke i izricao molitve za ozdravljenje, ili antički filozof i lekar bi primenio ispuštanje krvi saglasno sa teorijama humoralizma. U nedavnim vekovima, od vremena napretka nauke, najveći deo medicine je postao kombinacija umetnosti i nauke (fundamentalne i primenjene, pod okriljem medicinske nauke). Dok su tehnike hirurškog zašivanja zanat koji se uči putem prakse, poznavanje toga što se događa na ćelijskom i molekulskom nivou u tkivima koja se zašivaju proističe iz nauke.
Prethodnici naučne forme medicine su u današnje vreme poznati kao tradicionalna ili narodna medicina. Ona se i dalje koristi zajedno ili umesto naučne medicine, i stoga se naziva alternativnom medicinom. Na primer, evidencija o efektivnosti akupunkture je „varijablna i nekonzistentna“ za bilo koje oboljenje,[6] ali je generalno bezbedna kad je izvodi adekvatno obrazana osob
Praistorijska medicina vezana je za biljke, delove životinja i minerala. U mnogim slučajevima ovi materijali su ritualno korišćeni kao magične supstance od strane sveštenika, šamana, ili ljudi koji su lečili. Dobro poznati duhovni sistemi uključuju animizam (pojam nežive stvari imaju duhovi) , spiritualizam (apel bogovima ili opštenje sa duhovima predaka), šamanizam (sticanja od pojedinca sa mističnim moćima) i gatanje (magično dobijanje istine). Oblasti medicinske antropologije ispituju načine na koje se kultura i društvo organizovalo oko, ili uticalo na pitanja zdravlja, zdravstvene zaštite i srodna pitanja.[10]
Rane podatke o medicini dobijamo od drevnih Egipćana, vavilonskih medicinara, Aiurvedska medicinara (u Indijskom potkontinentu), iz klasične kineske medicine (prethodnica današnje moderne tradicionalne kineske medicine), kao i iz drevne grčke i rimske medicine. Egipatski Imhotep (3. milenijum pre nove ere) je prvi lekar u istoriji poznat po imenu. Najranije podatke o posvećenim bolnicama dolaze iz Mihintale u Šri Lanki, gde se nalaze dokazi od prosvećenim lekovitim dejstvima na pacijente. Indijski hirurg Sušruta opisao brojne hirurške operacije, uključujući najranije oblike plastične hirurgije.
U Kini, arhaeološka evidencija primene medicine kod kineza datira do Šang dinastije iz Bronzanog doba, sudeći po herbalističkom semenu i alatima za koje se smatra da su korišteni za operacije.[11] Huangdi Neijing, preteča kineske medicine, je medicinski tekst koji je napisan početkom 2. veka p.n.e. i sakupljen u 3. veku.[12]
U Indiji, hirurg Sushruta je opisao brojne operacije, uključujući najranije forme plastične hirurgije.[13][14][15] Najraniji zapisi o namenskim bolnicama potiču iz Mihintale u Šri Lanci, gde su nađeni dokazi o objektima za medicinski tretman pacijenata.[16][17]
Grčki lekar Hipokrat (oko 460. pne, - cca. 370. pne-), se smatra ocem zapadne medicine.[8][9] On je postavio temelje za racionalan pristup medicini. Hipokrat je uveo Hipokratovu zakletvu za lekare, koji je još uvek relevantna i danas u upotrebi i bio je prvi koji kategorizuje bolesti kao akutne, hronične, endemične i epidemijalne i koristi termine kao što su, "pogoršanje, recidiv, rezolucije, kriza, paroksizma, vrhunac, i oporavak."[18][19] Grčki lekar Galen je takođe bio jedan od najvećih hirurga antičkog sveta i izveo je mnoge ozbiljne operacije, uključujući i operacije mozga i očiju. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva i početka ranog srednjeg veka, grčka tradicija medicine propada u zapadnoj Evropi, mada se i dalje neprekidno razvija u Istočnom Rimskom (Vizantijskom) carstvu.
Posle 750. godine muslimanski i arapski svet su dela Hipokrata, Galena i Sušruta preveli na arapski i islamski jezik i lekari su započeli bavljenje nekim značajnim medicinskim istraživanjima. Među poznazim islamskim medicinarima nalaze se ljudi višestranog znanja, Avicena, koji je, zajedno sa Imotepom i Hipokratom, takođe nazvan " ocem medicine ". On je pisao Kanon medicine, koji se smatra jednom od najpoznatijih knjiga u svetu. Drugi su Abulkasis, Avenzoar, Ibn al - Nafis i Averroes. Rhazes je bio jedan od prvih koji je odgovorio na pitanje grčke teorije humorisma, koja je ipak ostala uticajna i u srednjovekovnoj Zapadnoj i srednjovekovnoj islamskoj medicini. Islamske Bimaristan bolnice su rani primer državnih bolnica.[20][21][22][23][24][25] [26][27][28][29][30]
U moderno doba počinju u medicini da se pojavljuju važni ljudi poput Gabrileja Falopija i Vilijama Harvija. Andreas Vesalius je bio autor jedne od najuticajnijih knjiga o anatomiji, . Francuski hirurg Ambroaz Pare se smatra jednim od otaca operacije. Bakterije i mikroorganizmi prvi put je pod mikroskopom posmatrao Antoni van Levenhuk 1676. što je predstavljalo važno dostignuće u oblasti mikrobiologije, engleski lekar Vilijam Harvi opisao krvotok. Herman Boerhev se ponekad naziva " ocem fiziologije " zbog primerne nastave u Lajdenu i udžbenika " Institutiones Medicae ' ( 1708 ). Pjer Fauchard je nazvan ocem moderne stomatologije.
Modernom dobu počinje sa otkrićem Edvarda Dženera koji je otkrio vakcinu protiv velikih boginja krajem 18. veka, otkrićem Roberta Koha o prenosu bolesti putem bakterija i otkrivanjem antibiotika.
Posle modernog doba dolazi sve više revolucionarnih istraživača iz Evrope. Iz Nemačke i Austrije dolaze Rudolf Virhov, Vilhelm Rendgen, Karl Landsteiner i Oto Levi. Iz Velike Britanije dolaze Aleksandar Fleming[31], Jozef Lister, Fransis Krik i Florens Najtingejl. Španski doktor Santijago Ramon i Kahal smatra se ocem moderne neuronauke. Sa Novog Zelanda i iz Australije dolaze Mauris Vilkins, Hovard Florej i Frank Burnet. Amerikanci, Vilijam Vilijams Ken, Harvi Vilijams Kašing, Vilijam Bredli Kolej, Džejms Votson, Italijan, Salvador Lurija, Švajcarac, Aleksandar Ijerzin, Japanac, Kitasato Shibasaburō i Francuzi Žan-Marten Šarko, Klod Bernar i Pol Broka takođe su učinili značajna dela. Takođe su značajni i radovi Nikolaja Korotkova i Vilijama Oslera.
Kako su se nauka i tehnologija razvijale, medicina se sve više oslanjala na lekove.[32] Do kraja 18. veka nisu se samo biljke i životinjski delovi tela koristili kao lekovi, već i delovi ljudskog tela i tečnosti. Farmacija je i dalje većinu lekova izvodila iz biljaka. Vakcinu su otkrili Edvard Džener i Luj Paster.
Prvi antibiotik Salvarsan[33][34][35] otkrio je Paul Erlih.[36]
Klinička praksa[uredi - уреди | uredi izvor]
U kliničkoj praksi lekar ispituje pacijenta kako bi izveo dijagnozu, odredio prevenciju ili lečenje bolesti. Lekar-pacijent odnos najpre se započinje proveravanjem medicinske istorije i kartona pacijenta, zatim intervju pacijentai fizički pregled. Nakon pregleda lekar odlučuje da li će se raditi biopsija, medicinski testovi ili će prepisati lek odnosno terapiju pacijentu. Pravilno informisanje pacijenta o činjenicama je važno za razvoj poverenja.[37]
Komponente medicinskog intervjua su:[38][39]
iznošenje simptoma - razlog medicinske posete
istorija bolesti - hronološki poređani simptomi sa njihovim objašnjenjem
aktivnost pacijenta
lekovi koje pacijent koristi - važno je izneti i alergije
provera ranijih zdravstvenih problema
socijalna istorija - podaci o navikama, ishrani, alkoholu, lekovima itd.
porodična istorija - spisak bolesti koje su se pojavljivale u porodici
pitanja lekara o stanju pacijenta
Tokom fizičkog pregleda pacijenta doktor proverava simptome čulom dodira, vida, sluha ili mirisa. Postoje četiri akcije koje se koriste tokom ovog pregleda: inspekcija, palpacija (dodir), udaraljke i auskultacije.[40]
Klinički pregled podrazumeva proučavanje :
Vitalne znake, uključujući visinu, težinu, telesnu temperaturu, krvni pritisak, puls, disanje stopa, zasićenja hemoglobina kiseonikom
Opšti izgled pacijenta i specifične indikatore bolesti (uhranjenosti, prisustvo žutice, bledilo)
Koža
Glava, oko, uho, nos i grlo
Kardiovaskularni sistem (srce i krvni sudovi)
Respiratorni sistem (disajni putevi i pluća)
Abdomen i rektum
Genitalije (i trudnoća ukoliko je pacijent u drugom stanju, ili može biti u drugom stanju)
Mišićno-skeletni sistem (uključujući kičmu i ekstremitete)
Neurološki sistem (svest, mozak, vid, kranijalnih nerava, kičmene moždine i perifernih nerava)
Psihijatrijska provera (orijentacija, mentalno stanje, dokaz o abnormalnim opažanjima ili mislima)
Laboratorijske analize se mogu tražiti ukoliko je potrebno.[41] Medicinska odlučivanja predstavljaju analizu rezultata i postavljanja dijagnoze zajedno sa idejom šta bi se moglo preduzeti po pitanju lečenja. Može se koristiti od strane primarne zdravstvene zaštite, kao i od specijalista i može se postaviti u roku od nekoliko minuta, ali može i potrajati u zavisnosti od toga da li je pacijent hospitalizovan i koje su analize potrebne da se izvrše.
Institucije[uredi - уреди | uredi izvor]
Savremena medicina se generalno sprovodi u okviru sistema zdravstvene zaštite. Finansirana je od strane pojedinih vlada i ponekad potpomognuta od strane drugih organizacija.[42] Naprednim industrijskim zemljama (sa izuzetkom SAD)[43][44] i mnoge zemlje u razvoju pružaju medicinske usluge kroz sistem univerzalne zdravstvene zaštite, čiji je cilj da garantuju zaštitu za sve preko jednog obveznika sistema zdravstvene zaštite ili preko zadruge zdravstvenog osiguranja. Namera je da se obezbedi da celokupno stanovništvo ima pristup zdravstvenoj nezi na osnovu potreba, a ne sposobnost da se plati. Isporuka može biti putem privatne lekarske prakse ili od strane drzavnih bolnica i klinika, ili dobrotvornih organizacija.
Većina plemenskih društava, a i neke komunističke zemlje (Kina) i SAD ne pružaju zdravstvenu zaštitu svim stanovnicima u celini već samo onima koji za to mogu da plate, ili su ga sami osigurani (bilo direktno ili kao deo ugovora o radu) ili koji mogu biti pokriveni od strane finansirajuće vlade ili plemena direktno. Transparentnost informacija je još jedan faktor koji definiše sistem za isporuku. Pristup informacijama o uslovima, lečenje, kvalitet i cene u velikoj meri utiče na izbor za pacijente/potrošače i samim tim podsticajima medicinskih stručnjaka.[45]
Isporuka[uredi - уреди | uredi izvor]
Pružanje zdravstvene zaštite je klasifikovano u primarne, sekundarne i tercijarne zaštitne kategorije. Primarne zdravstvene zaštitne medicinske usluge pružaju lekari, asistenti, medicinske sestre, praktikanti ili drugi zdravstveni radnici koji imaju prvi kontakt sa pacijentom koji traži medicinsko lečenje ili negu. Dešavaju se u kancelarijama doktora, klinike, u domovima, školama, kućnim posetama i drugim mestima blizu pacijenata. Oko 90% medicinske posete može da se leči od zaposlenika primarne zdravstvene zaštite. To uključuje lečenje akutnih i hroničnih bolesti, preventivne zaštite i zdravstvenog obrazovanja za sve uzraste i oba pola.[46]
Sekundarnu medicinsku negu pružaju medicinski specijalisti u njihovim kancelarijama ili na klinikama ili u lokalnim zajednicama bolnice za pacijenta koje je zaposlenik primarne zdravstvene zaštite uputio na dalje lečenje. Preporuke su za one pacijente koji zahteva stručnost i procedure koje obavljaju stručnjaci. Ovo uključuje i ambulantna nega bolničkih službi, intenzivna nega, usluge hirurgije, fizikalna terapija, radne snage i isporuke, endoskopija, laboratorija i medicinske usluge itd.
Tercijarne zaštitne medicinske usluge pružaju specijalisti u bolnicama ili regionalnim centrima koji su opremljeni dijagnostičkim postrojenjima za tretmane koji nisu dostupni u lokalnim bolnicama. Ovo uključuje trauma centre, centri za lečenje opekotina, napredne usluge neonatologije, transplantacija organa, održavanje trudnoće visokog rizika, onkologija zračenja itd.
Osnovne nauke[uredi - уреди | uredi izvor]
Anatomija je nauka koja za cilj ima izučavanje strukture i organizaciju živih organizama.
Biohemija je most između biologije i hemije, proučava kako kompleksne hemijske reakcije stvaraju život.
Biomehanika istražuje strukture i funkcije bioloških sistema pomoću metoda mehanike.
Biostatistika je primena statistike bioloških polja u najširem smislu. Poznavanje biostatistike je od suštinskog značaja u planiranju, evaluaciji i tumačenju medicinskih istraživanja. Takođe je fundamentalna za epidemiologiju.
Biofizika je interdisciplinarna nauka koja koristi metode fizike i fizičke hemije za proučavanje bioloških sistema.
Citologija se bavi mikroskopskim izučavanjem pojedinačnih ćelija.
Embriologija je studija ranog razvoja organizama.
Endokrinologija je nauka o hormonima i njihovom uticaju u celom telu čoveka.
Epidemiologija je nauka o demografiji bolesti i uključuje, ali nije ograničeno na, proučavanje epidemija.
Genetika je proučavanje gena i njihove uloge u biološkom nasleđu.
Histologija se bavi proučavanjem struktura bioloških tkiva pod uticajem svetlosti mikroskopije, elektronske mikroskopije i imunohistohemije.
Imunologija je nauka koja proučava imunološki sistem, koji uključuje urođeni i adaptivni imuni sistem kod ljudi.
Medicinska fizika je nauka koja proučava primene principa fizike u medicini.
Mikrobiologija se bavi proučavanjem [[Mikroorganizmi|mikroorganizama], uključujući i protozoe, bakterije, gljivice i viruse.
Molekularna biologija je izučavanje molekularne osnove procesa replikacije, transkripcije i translacije genetskog materijala.
Neuronauka uključuje one discipline nauke koje se odnose na proučavanje nervnog sistema. Glavni fokus neuronauke je biologija i fiziologija ljudskog mozga i kičmene moždine. Povezana je sa kliničkim specijalnostima poput neurologije, neurohirurgije i psihijatrije.
Nauka o ishrani (teorijski fokus) i dijetetici (praktični fokus) predstavljaju proučavanje odnosa hrane i pića na zdravlje i bolesti, naročito pri određivanju optimalne ishrane. Terapiju medicinske ishrane prepisuju dijetetičari za razne bolesti poput dijebetesa, kardiovaskularnih bolesti, problema u težini i u poremećaju ishrane, alergije i neuhranjenosti.
Patologija kao nauka proučava bolesti - njihove izazivače, napredovanje bolesti i rešavanje istih.
Nema komentara:
Objavi komentar